کرونا فرصتی برای بازگشت اعتماد رخت بربسته به رسانه های داخلی

اعتماد عمومی یکی از عناصر اساسی نظم اجتماعی است که تحت تاثیر عوامل مختلفی تقویت و یا تضعیف می شود که مهم‌ترین بستر تامین کننده آن نیز رسانه ها محسوب می شوند. 

رسانه‌ها به نوعی گوش شنوا و زبان گویای جامعه و یا در اصطلاح عامه به عنوان نمایندگان افکار عمومی به شمارمی روند که نه تنها فاصله و بی اعتمادی میان حاکمیت و بستر عمومی جامعه را کاهش می دهند، بلکه همراه کننده جامعه با برنامه های کلان نیز هستند. 

البته ارتباط افکار عمومی با بستر رسانه ای ارتباطی دوسویه است که یعنی بزرگترین سرمایه رسانه‌ها نیز اعتماد عمومی بوده و هیچ عامل دیگری به این اندازه در موفقیت و اثرگذاری رسانه ها تاثیرگذار نیست.

با اینکه اعتماد افکار عمومی به حاکمیت و نهادهای اجتماعی از جمله رسانه ها یکی از پیش فرض های توسعه فرهنگی و حتی اقتصادی است، اما اعتماد عمومی در ایران به لحاظ چندین دهه بسیج رسانه ای خارجی برای مخدوش کردن چهره و دستاوردهای انقلاب از جایگاه ویژه ای برخوردار است. 

اعتمادی که از نخستین روزهای انقلاب تا به امروز همیشه بزرگ‌ترین پشتوانه و دلگرمی جهت همصدایی ، وحدت و یکپارچگی و حتی پیشرفت علمی و اقتصادی کشور بود.     

اما اخیرا افکار عمومی و جامعه رسانه ای نه از امکانات و ولخرجی های رسانه های خارجی ، بلکه از برخی نارسایی های داخلی ضربات متعددی را متحمل شدند که نتیجه آن کاهش اعتماد عمومی به اطلاع رسانی های داخلی بود. 

اعتماد رسانه‌ای از عرش به فرش

اتفاقات و رخدادهای چند سال اخیر کشور که به دلیل اطلاع رسانی ناقص ، پینهانکاری و اطلاعات نادرست نه تنها منجر به سردرگمی افکار عمومی شدند، بلکه به نوعی بذر شک و تردید را در دل مردم کاشتند.  

اتفاقاتی نظیر افزایش ناگهانی قیمت ارز در کشور و ناهمخوانی اطلاع رسانی ها با مشاهدات عینی در سال ۹۷، اطلاع رسانی ناقص درباره مسائلی همچون نظارت بر بازار و کاهش چشمگیر برخی محصولات غذایی و افزایش قیمت ها ، تناقض گویی ها در حوزه مبارزه با فساد و عدم اطلاع رسانی برای افزایش نرخ بنزین که همه اینها منجر به کاهش شدید اعتماد عمومی به رسانه های داخلی شدند. 

علاوه بر این هنوز آشوب های آبان ماه امسال از یاد کسی نرفته است. آشوبهایی که هنوز تعداد دقیق جانباختگان آن مشخص نیست و رسانه های خارجی بر این فقدان اطلاع رسانی مانور داده و هر روز امار جدیدی رو می کنند.

در آخرین اتفاق نیز اطلاع رسانی ناقص و چند پهلو در مورد سقوط هواپیمای اکراینی که منجر به کشته شدن ۱۷۶ نفر شد که عمده آن ایرانی بودند باعث دلسردی عمیق عمومی نسبت به جامعه خبری و رسانه ای داخلی شد. 

کرونا در کمین آخرین ضربه به اعتماد رسانه‌ای

این روزها ایران درگیر با ویروسی از کشور چین است که تاکنون سه هزار نفر در دنیا و حدود ۵۰ ایرانی را به کام مرگ کشانده است و تقریبا یکصد هزار نفر را به خود مبتلا کرده است. ویروس کرونا یا کرونا ویروس بحرانی جدید است که گذشته از درد و رنج عمیقی که برای مردم ایجاد کرده، شاید یتوان به عنوان فرصتی تازه جهت ترمیم افکار عمومی داخلی از آن بهره برد. 

حال که بخش عظیمی از دیوار اعتماد عمومی به رسانه های داخلی فروریخته است شاید مهمان ناخوانده این روزهای کشور بتواند فرصتی دوباره به رسانه های داخلی و مسئولان کشور بدهد تا با بیان اطلاعات واقعی و همچنین هشدارهای جدی و مفید اعتماد مردم را به خود جلب نمایند. 

ویروس جدید ناشناخته ای که این روزها در کشور کمین کرده است با تمام ترس و رعب و وحشتی که بین مردم ایجاد کرده است می تواند فرصتی ایجاد کند برای بازسازی این دیواره فروریخته در اذعان عموم. این روزها مردم بی وقفه در حال دنبال کردن اخبار ناشی از کرونا ویروس در شبکه های داخلی و خارجی هستند و این دوگانگی در اطلاع رسانی که بین شبکه های داخلی و خارجی وجود دارد باعث سردرگمی مردم و رویگردانی از رسانه های داخلی می شود.

این روزها اگر سری به شبکه های اجتماعی بزنیم خواهیم دید که اکثر مردم جامعه چه بلاگرها و چه مردم عادی در صفحه شخصی خود خواستار ارائه آمار دقیق هستند و می گویند آمار دقیق و شفاف را نباید فدای هیچ مصلحتی کرد.

البته آمارهایی که از کشورهای دیگر در خصوص اینکه مسافران ایرانی با ورود خود به این کشورها سبب شیوع ویروس کرونا شدند، نیز تاثیر زیادی در ناباوری آمارهای رسمی وزارت بهداشت داشته است.

در شرایط کنونی حتی اگر آمارها و وجود رسانه های خارجی را انکار کنیم فیلم ها و گزارش هایی که از کادر درمانی بیمارستان ها در حال پخش در شبکه های اجتماعی است نیز گواه بر ضد و نقیض بودن اطلاعات رسمی اعلام شده از شیوع و تلفات این ویروس در شهرها و استان های مختلف کشور است.

به اعتقاد کارشناسان بنابراین در چنین شرایطی شاید بهترین راهکار صداقت و جلب اعتماد عمومی باشد هرچند برخی کارشناسان رسانه معتقدند تزریق فضای ناامیدی هم به گونه ای خود می تواند رسانه را از رسالت خود دور کند.

باید واقعیت ها را گفت

یکی از کادر های پرستاری بیمارستان در مازندران در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت : هرچند که ممکن  است اطلاعات دقیق سبب ترس مردم شود و ممکن است در اثر این ترس مردم بیشتر به بیمارستان ها مراجعه کنند و همه افراد خواستار انجام تست کرونا شوند ولی این حق مردم است که بدانند و با کارهای پیشگیرانه به عدم شیوع این ویروس کمک کنند.

این پرستار که در یکی از بیمارستان های ویژه پذیرش بیماران مشکوک به کرونا در شهرستان بابل شاغل است ، افزود: این حجم از مسافرت به شمال کشور و یا در خیابان بودن کودکانی که مدارس آنها به خاطر پیشگیری از شیوع این ویروس تعطیل شده است نشان از عدم اطلاع مردم دارد که این مساله می تواند بسیار خطرساز باشد و این وظیفه رسانه هاست که اخبار واقعی را به گوش مردم برسانند.

این پرستار جوان ادامه داد: هرچند که حراست بیمارستان ها شاید بخواهند برای جلوگیری از درز کردن اطلاعات با کادر درمان مقابله کنند، ولی در این امر چندان موفق نخواهند بود و همین یک کلاغ چهل کلاغ بوجود آمده در جامعه بیشتر به ضرر جامعه و رسانه ها خواهد شد و اندک اعتماد باقی مانده را نیز از بین خواهد برد.

رسانه ها در لبه پرتگاه بی اعتمادی

کارشناس ارشد علوم ارتباطات و روزنامه نگار به خبرنگار ایرنا گفت : آنچه امروز در روند اطلاع رسانی رسانه ای برای مسئله ویروس کرونا در کشور شاهد هستیم ادامه اشتباهات گذشته است. 

پیمان ملکی با اشاره به اینکه رسانه های خارجی تاحد زیادی جای رسانه داخلی را در زندگی عمومی وخصوصی مردم گرفته است افزود: در بحران های اخیر اندک اعتماد رسانه های داخلی نیز در معرض آزمون قرار گرفته و تاکنون نیز جز شکست نتیجه ای دیگر نداشته است.

او ناکارامدی رسانه ای را ناشی از سه علت دانست و گفت: علت نخست فقدان آگاهی رسانه ها داخلی  از وظیفه ذاتی خود و انتخاب جهت اشتباه است که به جای قرار گیری در کنار مردم خود را وابسته به مسئولان می‌دانند. 

این تحلیلگر مسائل اجتماعی علت دیگر را نیز در غریبه بودن مسئولان کشور با رسانه‌ها عنوان کرد و افزود: متاسفانه رسانه در نگاه مسئولان به معنای بستری برای برجسته سازی تعریف شده است و صرفا در دستاوردها بیشتر از شکست ها با رسانه ها همکاری می کنند.

به گفته ملکی ، علت اصلی دیگر که مهم ترین ریشه کاهش اعتماد افکار عمومی به رسانه و مسئولان است ، ترس مدیران از اعتراف به شکست و همچنین پذیرش خطاست. 

به اعتقاد او ریشه اینکه تاکنون مسئولان کشور هیچگاه از سمت خود استعفا نمی دهند و حتی با آشکار شدن خطایشان اصرار بر درست کاری دارند نیز از همین مسئله ریشه می گیرد.

در مجموع این تحلیلگر علوم ارتباطات اعتماد افکار عمومی را قرار گرفته در لبه پرتگاه دانست و بر فرصت سوزی رسانه ای و مدیریت کشور جهت جلب اعتماد مردم تاکید کرد. 

ملکی ادامه داد: اگر رسانه ها رویکرد خود را ازدست دهند مردم به کل قطع امید کرده و از این پل ارتباطی کاملا دور خواهند شد. که این هم به ضرر مردم و هم مسئولان و تنها به نفع رسانه های معاند خارجی است.

این شرایط ضد و نقیض بی شک نیازمند بحث کارشناسانه و لحاظ نظریات اصولی رسانه ای است اما نمی توان انکار کرد شرایط فعلی فرصتی برای بازگشت اعتماد رخت بر بسته جامعه از رسانه های داخلی است.