قصه گویی و ارتباط کلامی مشترک والدین و کودک
در سال‌های نه چندان دور، قصه گویی امری طبیعی در خانواده بود، بچه‌ها در کنار بزرگترها می‌نشستند و پدر بزرگ و مادربزرگ و یا پدر و مادر، برای فرزندان خود، قصه تعریف می‌کردند. فرزندان سر بر زانوی مادربزرگ گذاشته و یا در آغوش او قرار می‌گرفتند و به داستان‌های مادربزرگ، گوش جان می‌سپردند. مادر بزرگ گاهی نبات، نخود و کشمش، یا خوراکی کوچک دیگری از جیب جلیقه اش به نوه‌ها می‌داد و قصه‌های خود را شیرین‌تر می‌کرد. مادرها هم برای فرزندان خود قصه می‌گفتند، در شب‌های بلند زمستان و زیر کرسی، قصه هم گرمابخش دیگری برای فضای خانواده بود. امروز با گسترش تکنولوژی و افزایش مشغله مادرها و پدرها، بساط قصه گویی در حال برچیده شدن است، دیگر کسی برای بچه‌ها قصه نمی‌گوید و از سویی کودکان هم انگار علاقه‌ای به شنیدن قصه ندارند و یا شاید چون کسی برای آنها قصه نگفته این فضا را نمی‌شناسند.
جشنواره قصه گویی رضوی سال‌های متمادی است که در مازندران برگزار می‌شود. این بار نهاد کتابخانه های عمومی کشور، وارد عرصه شده و نخستین جشنواره ملی قصه گویی را از ۲۸ تا ۳۰ خردادماه در ساری برگزار می‌کند. ۵۶ قصه گو از سراسر کشور در مازندران گرد هم می آیند تا فضای قصه گویی در خانواده‌ها را بازسازی و احیا کنند. ۲ قصه گوی مازندرانی هم در این جشنواره حضور دارند.
قصه ابزاری مهم در انتقال مفاهیم به کودکان است که خلاقیت را در کودک رشد می‌دهد. این ابزار مهم و کاربردی و البته بدون هزینه، امروز رو به فراموشی است، مادر و پدر به جای اینکه فرزندان خود را با قصه گویی سر گرم کنند ابزار راحت تر اما آسیب زای موبایل را در اختیار آنها می‌گذارند تا هم سر کودک گرم باشد و هم خودشان در شبکه‌های اجتماعی به راحتی گشت و گذار کنند.
قصه گویی والدین، جایگزین ندارد
یک جامعه شناس در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: در تمام دنیا قصه گویی به عنوان یکی از ابزار مهم آموزشی قلمداد می‌شود، ابزاری مهم و تأثیرگذار که نقش بسزایی در شکل گیری شخصیت کودکان دارد و باعث می‌شود کودکان با رویارویی با بسیاری از مشکلات آینده، آماده شوند.
خدیجه غزانی با بیان اینکه وقتی بزرگترها برای کودکان شروع به قصه گویی می‌کنند نخستین کاری که صورت می‌گیرد این است که قوه شنیداری کودکان افزایش پیدا می‌کند، افزود: در پس این افزایش قوه شنیداری، قدرت تخیل کودکان رو به فزونی می‌رود و حافظه قوی‌تر و شرایط برای یادگیری مطالب بیشتری، فراهم می‌شود.
وی با اشاره به اینکه یکی دیگر از اثرات قصه گویی این است که قصه گویی، شخصیت اخلاقی کودکان را شکل می‌دهد، گفت: از طریق قصه گویی می‌توانیم بسیاری از مطالبی را که باعث می‌شود افراد در آینده انسان‌های بهنجار در جامعه باشند از کودکی با شیوه قصه گویی، آموزش دهیم.
این فعال حوزه کودک تصریح کرد: همواره امر و نهی، سفارش و توصیه خروجی کمتری برای آینده کودکان دارد و می‌توانیم فاکتورهای اخلاقی را از طریق غیر مستقیم به شکل قصه گویی به کودکان منتقل کنیم.
غزانی با بیان اینکه مساله مهمی که از طریق قصه گویی در کودکان تأثیر می‌گذارد زمینه سازی ورود آنها به اجتماع در آینده است، ادامه داد: نحوه ارتباط بین فردی، روابط اجتماعی، کنترل هوش هیجانی و به نوعی روابط اجتماعی آنها از طریق قصه گویی شکل می‌گیرد البته قصه گویی می‌تواند تأثیر معکوس داشته باشد اگر قصه گو و محتوای قصه‌ها ضد اجتماع، نابهنجار و حاوی فرآیندهای خشن و مطالب غیر اخلاقی باشد موجب می‌شود شخصیت کودک ناهنجار شود.
وی درباره اینکه الان فضای مجازی چه بخشی از قصه گویی را دچار خلل کرده، خاطرنشان کرد: باید بگوییم فضای مجازی علاوه بر اینکه حاوی مطالب شنیداری و نوشتاری است، مطالب دیداری هم در خود دارد و تاثیرگذارترین و سریع‌ترین ابزار آموزشی در جامعه، رسانه‌های دیداری هستند، رسانه‌هایی که در صدم ثانیه اخبار ومطالب را به بیننده انتقال می‌دهند و بر مخاطب تأثیر می‌گذارند.
این فعال حوزه کودک اظهار کرد: اینکه فضای مجازی چه تأثیری در حوزه قصه گویی گذاشته باید بگوییم افراد را نسبت به شنیدن قصه تنبل و بی تفاوت کرده و بر قوه تخیل تأثیر گذاشته است.
وی ادامه داد: وقتی موضوعی را در فضای مجازی به شکل‌های مختلف ببینیم قدرت تخیل و ایده پردازی از بین می‌رود و آن چیزی که می‌بینیم به تخیل ما تبدیل می‌شود اما در فرآیند قصه گویی، شنونده چیزی ندارد و فقط می‌شنود و شنیده‌ها را در ذهن خود تبدیل به یک مساله می‌کند.
غزانی با اشاره به اینکه در شرایط کنونی والدین به دلیل اینکه زمان کافی برای ماندن در خانه ندارند در نتیجه فرصتی هم برای قصه گویی باقی نمی‌ماند و این باعث می‌شود بخشی از کودکان ما از این ابزار مهم آموزشی دور باشند، تصریح کرد: اما مساله بغرنج‌تر این است که والدین اگر فرصت هم داشته باشند قصه گویی بلد نیستند ضمن اینکه در نظام آموزشی ما به قصه گویی اهمیت داده نشده و از آن به عنوان ابزار قدرت مند حمایت نمی‌شود و در سیستم آموزشی جایگاه ندارد.
وی با بیان اینکه والدین امروز، کودکان دیروز هستند که قصه گویی را یاد نگرفتند تا امروز قصه گوی خوبی برای فرزندان باشند، افزود: این والدین تصور می‌کنند رسانه می‌تواند جای قصه گو را برای کودک آنها اجرا کند که البته این‌طور نیست.
غزانی با اشاره به اینکه اگرچه عملکرد مهدهای کودک، مدرسه‌ها و دیگر مراکز فرهنگی و آموزشی که به قصه گویی می‌پردازند در کودک اثرگذار است، گفت: اما تأثیری که قصه گویی والدین بر فرزندان دارد جایگزین ندارد.
وی با بیان اینکه مطالعات گوناگون نشان داده قصه گویی تأثیرات شگرف در حافظه کودک دارد و کسانی که از هنر قصه گویی دور هستند نسبت به کودکانی که قصه گوهای خوبی داشتند چالشی در ایده پردازی دارند، تصریح کرد: وقتی کودک قصه‌ای گوش می‌کند در ذهن خود قصه را می‌سازد، هم ذات پنداری می‌کند و در قصه گویی یاد می‌گیرد چطور تصمیم بگیرد، کودک در چالش‌های قصه، راه حل نشان می‌دهد.
قصه گویی و ارتباط کلامی مشترک والدین و کودکان
دیگر فعال حوزه کودک درباره تأثیر قصه گویی در آموزش‌های غیر مستقیم به کودک، اظهار کرد: چون کودکان بیشتر از تخیل خود استفاده می‌کنند وقتی پیام در قالب قصه قرار می‌گیرد انتقال آن راحت تر است و کودک بهتر دریافت می‌کند.
زهرا گلرخ افزود: معتقدم اگر قرار است مسأله‌ای را به بچه‌ها آموزش دهیم با بایدها و نبایدها، نمی‌توان این آموزش را منتقل کرد بلکه باید با زبان کودکانه و در قالب قصه، نسبت به این کار اقدام کرد.
وی با بیان اینکه در عصر حاضر که والدین جوان مشغول کار هستند و مخارج زندگی به صورتی شده که تلاش یک والد به تنهایی پاسخگو نیست، گفت: این مشغله ذهنی و شغلی باعث شده والدین مهارت قصه گویی و یا ارتباط کلامی که نیاز است با فرزند داشته باشند را کمرنگ کرده و یا نادیده بگیرند.
گلرخ تصریح کرد: مسائلی که در گذشته والدین برای فرزندان در قالب قصه تعریف کرده و شیوه‌های رفتاری را آموزش می‌دادند اکنون اتفاق نمی‌افتد به همین دلیل بیشتر مشاهده می‌کنیم که کودکان رفتارهای مثبت را به شکل کامل یاد نگرفته‌اند.
وی با بیان اینکه این مساله در طولانی مدت می‌تواند آسیب زا باشد، ادامه داد: نمی‌توان کودک را خیلی امر و نهی کرد که چه رفتاری انجام دهد یا نه، اما می‌توان در قالب قصه این مسائل را به کودک انتقال داد.
این فعال حوزه کودک خاطرنشان کرد: وقتی با معرفی یک شخصیت در قصه می‌توان پیام را به کودک انتقال داد، نادیده گرفتن قصه گویی باعث می‌شود این فضا را از کودک سلب کنیم.
وی با بیان اینکه یکی از دغدغه‌های امروز والدین علاوه بر درگیری شغلی و اجتماعی، فضای مجازی است، اظهار کرد: والدین در خانه، مشغول چک کردن شبکه‌های مجازی هستند و چند ساعتی که در کنار کودک هستند و می‌توانند آموزه‌های تربیتی را به کودک منتقل کنند اما با درگیری در فضای مجازی، این موقعیت را هم از فرزندان خود دریغ می‌کنند.
گلرخ افزود: فارغ از همه ویژگی‌های قصه گویی در تربیت فرزند، قصه گویی برای کودک با صدای والدین و برقراری ارتباط با کودک، این آرامش خاطر را به فرزند می‌دهد که تنها نیست و اضطراب و پریشانی کودک کاسته می‌شود.
وی گفت: بچه‌هایی که قصه می‌شنوند اغلب کودکانی هستند که بیشتر اعتماد به نفس دارند و باور دارند کسی آنها را دوست دارد.
گلرخ با بیان اینکه کودکان و بزرگترها خیلی ارتباط کلامی مشترک ندارند و این قصه‌ها هستند که باعث ایجاد ارتباط کلامی بین بزرگسال و کودک می‌شود، تصریح کرد: وقتی کودک در ارتباط کلامی قرار نگیرد در کنار خود حمایتگر احساس نمی‌کند و اگر برای این خلأ راه جبران نباشد کودک در بزرگسالی مشکل ارتباطی پیدا می‌کند.
این فعال حوزه کودک یادآور شد: انسانی که قوه تخیل خوبی نداشته باشد در مهارت تصمیم گیری دچار ضعف می‌شود.
جامعه شناسان و روانشناسان بر تأثیرگذاری قصه در روند یادگیری کودک تاکید دارند و امیدواریم برگزاری جشنواره‌های اینچنینی، فرصت قصه گویی برای کودکان را به آنها باز گرداند.
/ ۱۸۹۹/۹۹۲۷
