سد فنیسک بایدها و نبایدها

پایگاه خبری چهاردانگه:  امروزه سدسازی، مهار و استحصال آب در مناطق مختلف کشور، گرچه مورد نیاز است، ولی چنانچه مطالعه و اجرای هر سدی جامعیت کاملی نداشته باشد، علاوه بر اینکه مشکلات و نیازهای مناطق هدف را بر طرف نخواهد کرد، بلکه مشکلات سایر مناطق به ویژه حوضه آبریز را دو چندان کرده و گاها به یک بحران تبدیل می‌کند.

*آنچه در فاز مطالعاتی سدها باید مد نظر قرار گیرد

آنچه که مهم است در فاز مطالعاتی برای ایجاد سدها باید به همه عوامل از جمله عوامل جغرافیایی، زیست محیطی، زمین شناسی، وضعیت حوضه آبریز، امکان تأمین آب مورد نیاز سد و … و از همه مهمتر عوامل و تبعات اجتماعی آن توجه بسیار جدی شود و شاید در مرحله مطالعاتی این نتیجه حاصل شود که بهتر است سد مد نظر احداث نشود که همین کار نیز باعث جلوگیری از هر گونه ضرر اقتصادی و اجتماعی خواهد شد.

*2 رنج مهم مازندران

استان مازندران با همه ویژگی‌ها، شرایط جغرافیایی خاص خود و بارندگی‌های فراوان در طول سال که ظاهراً جز استان‌های پر بارش محسوب می‌شود، همواره از دو موضوع مهم رنج می‌برد؛ اول اینکه: مهار و استحصال آب برای اهداف کشاورزی و شرب در کمترین سطح ممکن تاکنون صورت گرفته است هر چند که اجرای برخی طرح‌ها در استان قابل تحسین است، دوم اینکه: با وجود بارش‌های مناسب در برخی از ایام سال و آن هم در بعضی از مناطق استان، در فصل نیاز آبی به ویژه در فصل کشاورزی و گردشگری به علت ناکافی بودن ذخایر آبی و ناکافی بودن میزان مهار، ذخیره سازی و استحصال آب، همواره با بحران شدید کم آبی و تنش آبی بالا در بسیاری مناطق مواجه است.

نمونه بارز آن ناکافی بودن ذخایر و منابع آبی در مناطق شرقی و مرکزی استان در فصل کشاورزی به ویژه فصل کشت برنج را می‌توان نام برد.

در سال‌های اخیر به جای تأمین و ذخیره‌سازی منابع آبی (که بنا به اظهارت بسیاری از مسؤولان استان مربوط به عدم بارش و تغییرات اقلمی در این حوضه آبریز بوده) جهت رفع مشکل، همواره به کشاورزان توصیه شده که به علت کمبود ذخیره آبی زمین‌های خود را کشت نکنند و یا اینکه کشاورزانی که حیات آنها به کشاورزی وصل است، همواره دچار بحران و خسارت‌های ناشی از آن شده‌اند و یا نمونه دیگر اینکه در مناطق غربی استان در پیک فصول گردشگری مثل ایام عید و تابستان که میزبان کل کشور هستند، حتی ساکنان بومی به شدت با مشکل آب شرب مواجه‌اند.

حال بماند که مناطق کوهستانی از شرق تا غرب مازندران که تأمین کننده ذخایر آبی حوضه آبریز و مناطق پایین دست هستند خود نیز به علت عدم ذخیره‌سازی، استحصال آب و یا بارش‌های اندک، خود نیز دچار تنش‌های شدید و مشکلات آبی هم در بخش شرب و هم در بخش کشاورزی هستند که نمونه بارز آن مناطق بالادست سد شهید رجایی که به عنوان حوضه آبریز سد شهید رجایی محسوب می‌شوند.

ناکافی بودن سدها و مخازن ذخیره آب از یک سو در مناطق مختلف استان از شرق تا غرب و از سوی دیگر تغییرات اقلیم استان طی سال‌های اخیر که به علت بارش‌های کم در برخی حوضه‌های آبریز علاوه بر اینکه نتوانسته تأمین کننده آب مخازن سدها باشد در بسیاری موارد، هم در بالادست سد و هم در پایین دست سد، ساکنان مناطق را در بخش آب شرب و در بخش آب کشاورزی طی سال‌های اخیر با مشکل جدی مواجه کرده است که وضعیت سد شهید رجایی ساری از نمونه‌های بارز آن است.

*عدم توجه وزارت نیرو در سطح کلان به مشکلات سد

حال اگر علاوه بر تغییرات اقلیمی که خاص طبیعت مناطق مختلف کشور است و انسان کمتر در آن دخالت دارد، دخالت‌های نابه‌جا و غیرکارشناسانه انسانی را نیز به آن اضافه کنیم، حتماً موضوع از تنش آبی مقطعی و گذرا و یا دغدغه ظاهری، در آینده‌ای نه چندان دور به یک بحران منطقه‌ای و اجتماعی تبدیل خواهد شد.

  در این خصوص می‌توان نگرانی‌های ناشی از عدم توجه وزارت نیرو در سطح کلان به مشکلات سد مهم و موثری همچون سد شهید رجایی که بسیاری از مشکلات مناطق مرکزی استان را از زمان احداث تاکنون حل کرده است.

صدور مجوز برای مطالعه سد فنیسک سمنان و تأمین بخشی از آب مورد نیاز این سد از سرشاخه‌های حوضه آبریز سد شهید رجایی ساری، با توجه به مشکلات خاص حوضه آبریز (نیازهای آبی ساکنان حوضه، مشکلات شدید آب کشاورزی ساکنان پایین دست سد و از همه مهم‌تر تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر حوضه آبریز سد شهید رجایی که همواره با بارش‌های اندک مواجه بوده و نتوانسته ذخیره آبی مورد نیاز سد را تأمین کند) این سد اشاره کرد.

شاید در مرحله مطالعه هر گونه اقدامی برای بهره‌گیری از سرشاخه‌های سد شهید رجایی برای احداث سدی جدید در محدوده حوضه آبریز این سد، زیبا و باعث دلخوشی مردم استان همجواری همچون سمنان شود (سد فنیسک) ولی قرار نیست با هدف رفع یک مشکلی که آن هم معلوم نیست با ایجاد سد فنیسک حل شود یا خیر، باعث تشدید مشکلی یا بحرانی برای استان همجوار و یا بهتر بگوئیم ساکنان چند شهرستان مرکزی استان مازندران شود.

*طرح‌های ناپخته و کارشناسی نشده در حوزه منابع آبی

حال باید پرسید مشکل استان مازندران در این بخش با ایجاد، توسعه، تقویت ذخایر، مخازن و منابع آبی در مناطق مختلف استان حل خواهد شد و نیاز است با حمایت ویژه تر وزارت نیرو توسعه سدها و مخازن آبی مورد نیاز از شرق تا غرب استان بیشتر مد نظر قرار گیرد و با تأمین منبع مالی و مجوزهای لازم از سوی دولت روند توسعه سدها، مخازن و طرح‌های آبی در حال احداث استان شتاب بیشتری یافته تا مشکلات حال و آینده استان حل شود، یا اینکه با نگاهی غیرکارشناسانه و اجرای طرح‌هایی در مناطق اطراف استان (به عنوان نمونه برنامه‌ریزی برای استفاده از سرشاخه‌های سد شهید رجایی برای تأمین آب سد در حال مطالعه فنیسک سمنان) و یا تئوری‌های ناپخته‌ای همچون انتقال آب دریای خزر به استان سمنان و کویر مرکزی مطرح و مشکلات آبی استان علاوه بر اینکه حل نشود، روز به روز بیشتر شود.

بهتر است علاوه بر جامعیت بیشتر به نظرات کارشناسی، توجه به تبعات اجتماعی احتمالی آتی هم توسط وزارت نیرو در سطح کلان به عنوان نماینده تخصصی دولت در این بخش و هم توسط مسؤولان محترم استان مازندران و استان‌های اطراف مدنظر قرار گیرد.

گزارش: دکتر بهزاد پورمحمد